Historia Katedry - Zarys dziejów Katedry

 

Pierwszy kościół katedralny na Wawelu wzniesiony został najpewniej niedługo po ustanowieniu w l000 roku biskupstwa krakowskiego. Dzisiejszy stan wiedzy nie pozwala na dokonanie przekonującej rekonstrukcji jej kształtu. Więcej wiadomo o kolejnej, romańskiej katedrze z przełomu XI i XII wieku. Początki jej budowy łączy się z panowaniem księcia Władysława Hermana (1079-1102). Nową świątynię konsekrowano w 1142 roku. Była ona murowaną z wapienia i piaskowca trójnawową bazyliką, zapewne z emporami ponad nawami bocznymi. Od wschodu i zachodu wznosiły się prostokątne chóry zamknięte półkolistymi absydami, a pod nimi mieściły się krypty. Od strony zachodniej wznosiły się dwie kwadratowe wieże. Do dzisiaj zachowały się znaczne partie tej budowli, przede wszystkim krypta św. Leonarda i dolna część wieży południowej.

Katedra krakowska stanowiła centrum czci kanonizowanego w 1253 roku św. Stanisława, biskupa krakowskiego zamordowanego w 1079 roku z rozkazu króla Bolesława Śmiałego. Do jego grobu przybywali pielgrzymi zarówno z Polski, jak i krajów ościennych. Kult tego świętego łączony był z ideą zjednoczenia rozbitego na dzielnice Królestwa Polskiego, dlatego też nie może dziwić fakt, że wbrew wcześniejszej tradycji koronowania królów w archikatedrze gnieźnieńskiej, koronacja Władysława Łokietka odbyła się 20 stycznia 1320 roku w katedrze krakowskiej, w pobliżu relikwii patrona odrodzonej polskiej monarchii. Odtąd wawelska świątynia stała się miejscem koronacji władców Polski.

Św. Stanisław – rzeźba z fasady zachodniejRomańska katedra, nadwyrężona przez czas i pożar w 1305 roku nie odpowiadała godności głównego kościoła diecezji krakowskiej i dlatego biskup Jan Muskata podjął próbę budowy nowej świątyni, zakończoną jednak na etapie założenia fundamentów wielobocznie zamkniętego gotyckiego prezbiterium. Natomiast zachowaną prawie bez zmian do dnia dzisiejszego budowlę, wzniesiono etapami od roku 1320 do 1346 (prezbiterium z obejściem) oraz od 1346 do 1364 (korpus nawowy), za rządów biskupów: Nankera, Jana Grota i Bodzanty. Przy budowie zatrudniano kolejno kilka warsztatów budowlanych. Konsekracji świątyni dokonano 28 marca 1364 roku. Gotyckiemu kościołowi katedralnemu nadano kształt trójnawowej bazyliki z transeptem (nawą poprzeczną) oraz prostokątnie zamkniętym prezbiterium z obejściem (ambitem).

Już w trakcie budowy gotyckiej świątyni biskupi i możnowładcy wznieśli przy jej zewnętrznych murach pierwsze kaplice. Proces ich fundacji trwał przez całe XIV i XV stulecie. Istotne zmiany w wystroju Katedry przyniósł wiek XVI. Początki renesansu w Katedrze a równocześnie także w Polsce, wiążą się z działalnością włoskiego rzeźbiarza Franciszka Florentczyka, autora nagrobka króla Jana Olbrachta zmarłego w 1501 roku. Prawdziwym przełomem było jednak wzniesienie kaplicy Królewskiej - zwanej obecnie Zygmuntowską, z polecenia króla Zygmunta I Starego, przez zespół włoskich artystów realizujących projekt Bartolomea Berrecciego. Kaplica ta stała się wzorem dla kolejnych, renesansowych i manierystycznych mauzoleów biskupich, stawianych przy Katedrze na miejscu wcześniejszych kaplic gotyckich - Piotra Tomickiego, Samuela Maciejowskiego, Andrzeja Zebrzydowskiego, Filipa Padniewskiego. Niektóre średniowieczne ołtarze, wśród nich także ołtarz główny, ustąpiły miejsca nowym, renesansowym. W XVI wieku powstało również wiele nagrobków przede wszystkim królewskich i biskupich oraz epitafiów. Renesansowe i manierystyczne wyposażenie katedry było dziełem wybitnych artystów osiadłych w Krakowie, w znacznej części pochodzących z Włoch, takich jak wspomniany Bartolomeo Berrecci, Giovanni Maria Padovano, Jan Michałowicz z Urzędowa czy Santi Gucci. Na szczególną uwagę zasługują wspaniałe importy z Norymbergi w zakresie ludwisarstwa (płyty nagrobne, kraty), złotnictwa (część wyposażenia kaplicy Zygmuntowskiej) oraz malarstwa (kwatery ołtarza w kaplicy Zygmuntowskiej). Są one dziełami Petera i Hansa Vischerów, Petera Flötnera, Melchiora Baiera oraz Georga Pencza.

Sklepienie Kaplicy ŚwiętokrzyskiejW kolejnych dwóch stuleciach Katedra na Wawelu zmieniła zasadniczo swój wystrój. W XVII wieku dzięki hojnym fundacjom królów, biskupów, magnatów i kanoników, usunięto niemal całkowicie wyposażenie z wcześniejszych epok i wprowadzono nowe ołtarze, nagrobki, stalle, obrazy. Materiałem charakterystycznym dla nowej epoki stał się czarny marmur z Dębnika i różowy z Paczółtowic. W wyniku barokizacji wystroju nawy głównej i prezbiterium powstała wyraźna oś kompozycyjna z dominantami w postaci konfesji św. Stanisława i ołtarza głównego. Kontynuując wcześniejszą tradycję wzniesiono kolejne kaplice kopułowe - biskupów Andrzeja Lipskiego i Jakuba Zadzika oraz mauzoleum królewskiej dynastii Wazów, nawiązujące zarówno formalnie jak i ideowo do kaplicy Zygmuntowskiej. 

Przekształcenia dokonane w XVIII wieku nadały wnętrzu Katedry późnobarokowy charakter. Wyposażenie, dotychczas dość zróżnicowane pod względem materiału, kształtu i dekoracji, w większości wymieniono na nowe, uporządkowano i ujednolicono podporządkowując zasadom symetrii i tworząc wyraźne osie kompozycyjne. Zredukowano znacznie liczbę ołtarzy bocznych. Wzniesiono kopułowe mauzolea kardynała Jana Aleksandra Lipskiego oraz biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego. Kolejna kaplica królewska, która miała upamiętniać saską dynastię Wettynów, pozostała jedynie w sferze planów. Niestety, dążąc do lepszego oświetlenia wnętrza, podwyższono do wysokości prezbiterium mury ambitu, zmieniając tym samym układ przestrzenny i bryłę wschodniej części świątyni.

Kopuła kaplicy ZygmuntowskiejTrzeba zaznaczyć, że barokowy wystrój katedry był w większości dziełem wybitnych architektów włoskich (Giovanni Trevano, Giovanni Battista Gisleni i Francesco Placidi) lub we Włoszech wykształconych (Kacper Bażanka).

Utrata przez Polskę niepodległości wpłynęła niekorzystnie na krakowski kościół katedralny. Zabrakło fundacji królewskich i biskupich, a okrojone do minimum, niezwykle niegdyś bogate majątki kapitulne, nie pozwalały już na utrzymanie katedry na odpowiednim poziomie. W XIX wieku Katedra stała się celem pielgrzymek patriotycznych i miejscem okazałych uroczystości z okazji rocznic ważnych wydarzeń z dziejów Polski. Wyjątkowe znaczenie miało pochowanie w podziemiach katedralnych bohaterów narodowych walczących mężnie o wolność Ojczyzny: Tadeusza Kościuszki i księcia Józefa Poniatowskiego, a także duchowego przywódcy Narodu - Adama Mickiewicza. Pochówki te uczyniły Katedrę polskim Panteonem, w którym miejsce wiecznego spoczynku znajdują tylko najbardziej zasłużeni Polacy. Tradycja ta znalazła kontynuację w XX wieku, kiedy w podziemiach Katedry złożono szczątki Juliusza Słowackiego, Józefa Piłsudskiego i Władysława Sikorskiego.

Polichromia na sklepieniu kaplicy królowej ZofiiZasadniczą rolę w nadaniu Katedrze jej obecnego wyglądu, odegrała dokonana w latach 1895-1910 wielka restauracja dokonana pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego, a następnie Zygmunta Hendla. Przeprowadzono wówczas gruntowną konserwację budowli wraz z wyposażeniem. Uszanowano przy tym historyczne nawarstwienia kolejnych epok artystycznych, chociaż usunięto, niestety, część wystroju barokowego. Godny podkreślenia jest fakt wprowadzenia nowych dzieł sztuki, takich jak nagrobki królewskie (św. Jadwigi i Władysława Warneńczyka) oraz biskupie, malowidła ścienne, witraże, kraty i wiele innych. Część z nich, reprezentujących aktualne wówczas formy secesyjne, to dzieła wybitnych artystów, spośród których wyróżnić należy Józefa Mehoffera - autora projektów szeregu witraży oraz malowideł ściennych w kaplicy Szafrańców i Skarbcu.

Ołtarz głównyWiek XX to okres nieustannej konserwacji Katedry i zabytków w niej zgromadzonych. W latach poprzedzających rok 2000 odnowiono wszystkie elewacje katedry i część kaplic. Tak przygotowana świątynia stanowiła centrum obchodów Millenium Diecezji Krakowskiej i Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa.

Bez mała tysiąc lat Krakowska Bazylika Metropolitalna pod wezwaniem śś. Stanisława i Wacława pełni rolę "matki kościołów" -  jednej z najważniejszych polskich diecezji a od 1925 r. archidiecezji. Sprawowana tutaj Służba Boża odznaczała się zawsze wyjątkową okazałością i uznawana była za wzór do naśladowania w innych kościołach. W okresie świetności Katedrę obsługiwało ponad stu księży odprawiających liturgię przez dzień i noc bez przerwy. Na czele hierarchii duchowieństwa katedralnego stała kapituła, do pomocy której powołani byli wikariusze. Do obsługi niektórych kaplic przeznaczone były specjalne kolegia kapłańskie: mansjonarze, psałterzyści, prebendarze kaplic Świętej Trójcy i Świętokrzyskiej (zwani nosalistami), rorantyści i angeliści. Liturgię uświetniał śpiew oraz muzyka organowa, a od XVII wieku także kapela wokalno-instrumentalna, kierowana niejednokrotnie przez wybitnych kompozytorów: Franciszka Liliusa, Bartłomieja Pękiela, Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego.

Katedra na Wawelu zajmuje wyjątkową pozycję w dziejach Polski i w świadomości Narodu Polskiego. Jest od stuleci miejscem kultu św. Stanisława, który w nierozerwalny sposób wiąże się z ideą zjednoczonego i niepodległego Państwa Polskiego, aktualną zarówno w dobie rozbicia dzielnicowego, w okresie zaborów i w czasie rządów komunistycznych. Grób tego męczennika pełni od stuleci funkcję Ołtarza Ojczyzny. Dzieje diecezji krakowskiej i zarazem jej głównego kościoła, koronuje dokonane powołanie gospodarza tego miejsca, kardynała Karola Wojtyły na Stolicę św. Piotra w Rzymie.

 

Pochowani w Katerze wawelskiej 

 

Zygmunt I Stary (146-1548-) – od 1506 król Polski i wielki książę litewski. Przedostatni z dynastii Jagiellonów na tronie polskim.
Zygmunt II August (1520-1572) – od 1543 wielki książę litewski, od 1548 król Polski, od 1569 władca zjednoczonego państwa – Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Anna Jagiellonka (15230-1596) – królowa Polski od 1575 z dynastii Jagiellonów. Córka króla Polski i wielkiego księcia Litwy Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Żona księcia Siedmiogrodu, króla Polski Stefana Batorego.
Olbracht (ur. i zm. 20 września 1527 w Niepołomicach) - polski królewicz i książę litewski, młodszy syn Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Był ostatnim legalnym dzieckiem urodzonym w dynastii Jagiellonów
Anna Habsburżanka (1573-1598) – córka arcyksięcia Karola, brata cesarza Maksymiliana II, królowa Polski i Szwecji, pierwsza żona Zygmunta III, matka Władysława IV.
Aleksander Karol Waza, (1614-1634) – siódmy i najmłodszy syn króla Zygmunta III Wazy, a piąty pochodzący z jego drugiej żony Konstancji Austriaczki.
Stanisław Bogusław Leszczyński herbu Wieniawa (1677-1766) – król Polski w latach 1705-1709 i 1733-1736, książę Lotaryngii i Baru w latach 1738-1766.
Barbara Zápolya (1496-1515) − pierwsza żona Zygmunta Starego, królowa Polski i wielka księżna litewska.
Królewna Anna Maria, córka Zygmunta III Wazy, zm. 9 lutego 1600 w Warszawie.
August II Mocny (niem. August II der Starke 1670-1733) – król Polski w latach 1697-1706 i 1709-1733, elektor Saksonii 1694-1733. Pierwszy władca Polski z dynastii saskiej Wettynów.
Jan III Sobieski herbu Janina (1629-1696) – król Polski od 1674, hetman wielki koronny od 1668, hetman polny koronny od 1666, marszałek wielki koronny od 1665, chorąży wielki koronny od 1656.
Maria Kazimiera de La Grange d'Arquien, Marysieńka (1641-1716) – królowa Polski, żona króla Jana III Sobieskiego.
Michał Tomasz Wiśniowiecki herbu Korybut (1640-1673 ) – król Polski w latach 1669–1673.
Sikorski Władysław (ur. 20 maja 1881 w Tuszowie Narodowym, zm. 4 lipca 1943 na Gibraltarze) – polski wojskowy i polityk, generał broni Wojska Polskiego, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu na Uchodźstwie podczas II wojny światowej.
Józef Antoni Poniatowski książę herbu Ciołek (1763-1813) – polski generał, minister wojny i Wódz Naczelny Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji.
Kościuszko Tadeusz-Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III (ur. 4 lutego 1746 w Mereczowszczyźnie, zm. 15 października 1817 w Solurze) – generał polski i amerykański, inżynier fortyfikator, brał udział w wojnie o niepodległość USA, wzniecił antyrosyjskie powstanie w Rzeczypospolitej, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w insurekcji 1794.
Stefan Batory (węg. Báthory István, ur. 27 września 1533 w Szilágysomlyó, zm. 12 grudnia 1586 w Grodnie) – książę siedmiogrodzki od 1571, król Polski od 1576, po ślubie (w tym samym roku) z Anną Jagiellonką, córką Zygmunta I Starego. Przez wielu historyków uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich królów elekcyjnych
Władysław IV Waza (ur. 9 czerwca 1595 w Łobzowie, zm. 20 maja 1648 w Mereczu) – król Polski w latach 1632–1648 i tytularny król szwedzki 1632–1648, tytularny car rosyjski do 1634, syn Zygmunta III Wazy i jego pierwszej żony Anny Habsburżanki.
Zygmunt III Waza (1566-1632) – król Polski (1587-1632) i Szwecji (1592-1599), tytularny król Szwecji 1599-1632 z dynastii Wazów.
Konstancja Habsburżanka (1588-1631) – królowa Polski i Szwecji, córka arcyksięcia Karola Styryjskiego i Marii Anny Bawarskiej, która była siostrzenicą jej ojca.
Jan Albert Waza, SJ, także Jan Olbracht Waza (1612-1634), syn króla Polski Zygmunta III Wazy i arcyksiężniczki austriackiej Konstancji Habsburżanki, biskup krakowski od 1632 i warmiński od 1631, kardynał, królewicz polski.
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611-1667) – królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza.
Jan II Kazimierz Waza (1609-1672) – król Polski w latach 1648-1668, tytularny król Szwecji do 1660 z dynastii Wazów. Syn króla Polski i Szwecji Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki, arcyksiężniczki austriackiej. Przyrodni brat Władysława IV Wazy. Kawaler Orderu Złotego Runa.
Józef Klemens Piłsudski (1867-1935) – działacz niepodległościowy, dowódca, żołnierz, polityk, Naczelnik Państwa polskiego w latach 1918–1922 i naczelny wódz Armii Polskiej od 11 listopada 1918, Pierwszy Marszałek Polski od 1920; dwukrotny premier Polski (1926–1928 i 1930).
Lech Aleksander Kaczyński ( 1949-2010) – polityk i prawnik. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005–2010. Zginął w katastrofie smoleńskiej.
Adam Bernard Mickiewicz herbu Poraj (1798-1855) – poeta, działacz i publicysta polityczny. Obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego uważany za największego poetę polskiego romantyzmu (grono tzw. Trzech Wieszczów) oraz literatury polskiej w ogóle, a nawet za jednego z największych na skalę europejską. Określany też przez innych, jako poeta przeobrażeń oraz bard słowiański. Członek stowarzyszenia Filomatów, mesjanista związany z Kołem Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Jeden z najwybitniejszych twórców dramatu romantycznego w Polsce, zarówno w ojczyźnie jak i w zachodniej Europie porównywany do Byrona i Goethego. W okresie pobytu w Paryżu był wykładowcą literatury słowiańskiej w Collège de France. Znany przede wszystkim jako autor ballad, powieści poetyckich, dramatu "Dziady" oraz epopei narodowej "Pan Tadeusz" uznawanej za ostatni wielki epos kultury szlacheckiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Juliusz Słowacki herbu Leliwa (1809-1849) – jeden z najwybitniejszych poetów polskich doby romantyzmu, dramaturg i epistolograf.
Wielki Kazimierz-Jak mówi przydomek największy pośród naszych królów- a zrobił w Polsce wiele- zreformował prawo, lokował miasta i wioski, umocnił nasza granicę ze Śląskiem i na południu - budując liczne straznice - zamki, utworzył Akademię Krakowską - pierwsza uczelnie na naszych ziemi8ach- trzykrotnie pochowany- raz zaraz po śmierci, potem gdy przybył jego następca Ludwik Wegierski, i trzeci raz w XIX w
Łokietek W ładysław-pierwszy król pochowany w katedrze krakowskiej. Koronował się w 1320 roku i dzięki temu po rozbiciu dzielnicowym doszło do ponownego zjednoczenia kraju.
Norwid- symbolicznie Cyprian Kamil-Ziemia ze wspólnej mogiły została tu złożona. Norwid wybitny poeta i malarz epoki romantyzmu zmarł w domu ubogich pod Paryżem, pochowany we wspólnej mogile , a jego rzeczy spalone zgodnie ze zwyczajemi w tym także wiele jego utworów
Jagiełło Władysław-Tak na prawdę to Jagiełło to imię pogańskiego władcy Litwy, który na chrzcie przyjmuje imię Władysław. Król , którego wielką zasługą jest zwycięska bitwa pod Grunwaldem. Założyciel dynastii Jagiellonów- jednak do końca swych dni czuł się Litwinem
Jagiellończyk Kazimierz-Trzeci syn Władysława Jagiełły. Po śmierci swego brata Władysława będąc Wielkim Księciem litewskim obejmuje na długie lata tron Polski. Nazywany Ojcem Krółów- bowiem czterech jego synów było królami
Cylejska Anna
Druga żona Władysława Jagiełły, wnuczka Kazimierza Wielkiego. Przed śmiercią królowa Jadwiga wyznaczyła swoją następczynie. Pochowana bardzo skromnie na przeciw Kaplicy Zygmuntowskiej
andegaweńska Jadwiga
święta, żona Jagiełły, król Polski. Zmarła po urodzeniu córeczki Elżbiety Bonifacji. Zreformowała Akademię Krakowską - wystarała się o możliwość wykłądania Teologii- , a równocześnie wszystkie swoje klejnoty przekazała na odnowę uczelni
Holszańska Zofia
czwarta żona Władysława Jagiełły, matka Władysława Warneńczyka , Kazimierza i Kazimierza Jagiellończyka.Po śmierci męża regentka przez jakis czas, potem władzę przejął Zbigniew Oleśnicki
Gembicki Piotr
Biskup krakowski żyjący w XVII w, był fundatorem ołtarza głownego w katedrze krakoweskiej ,a także trumny żs Stanisława ,poprzednia została ukradziona przez wojska Rakoczego
Rakuszanka Elżbieta
Żona Kazimierza Jagiellończyka, córka cesarza austriackiego ,matka królów, bowiem czterech synów zostało królami. trzech w Polsce, jeden w Czechach i na Węgrzech
Kadłubek Wincenty
W kaplicy Piotra Tomickiego znajdują się relikwie błogosławionego. Tu oczekuje na beatyfikację.Biskup krakowski, który po dziesięciu latach zrezygnował z funkcji i wstąpił do do zakonu Cystersów w Jedrzejowie . Tu napisał swoją historię Polski
Zebrzydowski Mikołaj
Starosta i Wojewoda krakowski za czasów Zygmunta III. Po konflikcie z królem jako starosta lanckoroński zamieszkuje na zamku w Lanckoronie. Tam postanawia utworzyć kalwarie - drózki Pana Jezusa i Matki Bożej i funduje klasztor Bernardynom i kościół rozbudowany potem przez potomnych
Gamrat Piotr
biskup krakowski zyjący w XVI w, sekretarz królowej Bony
Sapieha Adam Stefan
Biskup krakowski, książe urodzony w Krasiczynie, był osobistym sekretarzem papieża do spraw polskich , kiedy na mapie nie było Polski. Mianowany biskupem krakowskim piastuje ten urząd w okresie I i II Wojny Światowej- niesie pomoc wielu osobom. Jest nauczycielem Karola Wojtyły i on wyswieca go na księdza.
Grot Jan
biskup krakowski żyjący w XIV w.Za jego urzędowania zbudowano prezbiterium katedry wawelskiej, zmarł w opinii świętości
Szyszkowski Marcin
biskup krakowski w XVII w. Ufundował konfesję św Stanisława w katedrze wawelskiej, w kościele franciszkanów Arcybractwo Męki Pańskiej działające do dziś
Oleśnicki Zbigniew
Biskup krakowski, kardynał- zyjący w czasach Władysława Jagiełły i jego następców- osoba odgrywająca pierwszą role w państwie- decydował o losach naszego kraju , gdy rzady objął małoletni Władysław
Jagiellonczyk Ferdynand
syn Elżbiety Rakuszanki i Kazimierza Jagiellończyka-biskup krakowski, pochowany w prezbiterium koscioła katedralnego
Kmita starszy Piotr
Wojewoda krakowski- pan na Wisniczu
Tomicki Piotr
Biskup krakowski z czasów Zygmunta Starego-człowiek renesansu, jego odkryciem był Stanisław Samostrzelnik- cysters z Mogiły. Po śmierci pochowany w renesansowej kaplicy zbudowanej na wzór królewskiej
Borek Stanisław
ksiądz, sekretarz Zygmunta Starego, dyplomata. Na Wawelu zbudował dom, który ofiarował wikariuszom katedralnym, człowiek bogaty - ufundował stypendia dla ubogich studentów zwane Borkana- wypłacane do I wojny Swiatowej
Turski Feliks Paweł
Turski Feliks Paweł herbu Rogala (ur. 1729-I-14 Czarnocin (Wielkopolska), zm. 1800-III-31 Kraków), biskup. Kształcił się u misjonarzy w Łowiczu, następnie w Rzymie, gdzie przyjął święcenia kapłańskie i uzyskał stopień doktora obojga praw. Pełnił liczne funkcje kościelne, jak również posłował na sejm jako przedstawiciel kapituły gnieźnieńskiej. Był ostatnim tytularnym księciem siewierskim na biskupstwie. Pochowany w Katedrze Wawelskiej.
Gawroński Andrzej
Gawroński Andrzej herbu Rawicz (ur. 1740-XI-29 Lubasz koło Tarnowa, zm. 1813-IV-7 Kraków) duchowny katolicki. Ukończył kolegium jezuickie w Sandomierzu, wstąpił do jezuitów w Krakowie. Studiował matematykę i astronomię oraz teologię. Po Albertrandim został lektorem i bibliotekarzem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po zawiązaniu konfederacji targowickiej i klęsce wojsk polskich w wojnie z Rosją w 1792 roku przystał do Targowicy i wziął udział w sejmie grodzieńskim na którym zapadła uchwała o uznaniu II rozbioru Polski. Stronił od polityki zajmując się jedynie działalnością kościelną, po którego zgonie objął biskupstwo. Kanonik krakowski, senator w czasach księstwa Warszawskiego. Był współpracownikiem Komisji Edukacji Narodowej, przyjacielem i współpracownikiem Hugo Kołłątaja. Członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Współautor programów szkolnych, autor i tłumacz podręczników. Pochowany w podziemiach Katedry Wawelskiej, gdzie pomnik wystawił mu bratanek Franciszek Salezy.
Jan Paweł Woronicz herbu Herburt (ur. 3 lipca 1757 w Brodowie, zm. 6 grudnia 1829 w Wiedniu) – biskup rzymskokatolicki, jezuita do 1772, poeta, radca stanu Księstwa Warszawskiego, biskup diecezjalny krakowski w latach 1816–1829, arcybiskup metropolita warszawski i prymas Królestwa Polskiego w latach 1828–1829.
Wincenty Saryusz Karol Skórkowski herbu Jelita (ur. 1768, zm. 25 stycznia 1851 w Opawie) – dziekan kapituły krakowskiej, współpracownik biskupa Jana Pawła Woronicza, po jego przeniesieniu na stanowisko prymasa Królestwa Polskiego do Warszawy administrator diecezji krakowskiej. Wybrany został przez kapitułę biskupem krakowskim 1 lipca 1828, wybór ten zatwierdził car Mikołaj I i papież Pius VIII. Konsekracja biskupia Karola Skórkowskiego odbyła się w Warszawie 24 stycznia 1830. Zmarł na wygnaniu w wieku 83 lat, planowano pochować go w Krakowie, niestety zasłaniając się przepisami policyjno-sanitarnymi władze austriackie nie wyraziły na to zgody. Biskupa tymczasowo pochowano we wsi Katarzynki pod Opawą w tamtejszym kościele parafialnym, do Krakowa sprowadzono jego prochy dopiero 9 października 1913 i pochowano pod konfesją św. Stanisława w katedrze wawelskiej.
Albin Dunajewski herbu Sas (ur. 1 marca 1817 w Stanisławowie, zm. 19 czerwca 1894 w Krakowie) – biskup rzymskokatolicki, biskup diecezjalny krakowski w latach 1879–1894, kardynał prezbiter od 1890. Za działalność w organizacjach niepodległościowych sąd austriacki skazał go na karę śmierci, którą zamieniono na 8 lat tzw. twierdzy (1844/1845). Uzyskawszy amnestię w 1848, podjął pracę w sądownictwie. Po śmierci narzeczonej wstąpił do Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Krakowie, gdzie w 1861 otrzymał święcenia kapłańskie. W 1862 powołano go na stanowisko rektora Seminarium Archidiecezjalnego w Warszawie. Do Krakowa wrócił w 1865, gdzie sprawował różne funkcje duszpasterskie i kurialne. W 1877 otrzymał godność prałata papieskiego. Został pochowany w katedrze na Wawelu, pod konfesją św. Stanisława.
Jan Maurycy Paweł Puzyna herbu Oginiec (ur. 13 września 1842 w Gwoźdźcu, zm. 8 września 1911 w Krakowie) – polski biskup rzymskokatolicki, biskup pomocniczy lwowski w latach 1886–1895, biskup diecezjalny krakowski w latach 1895–1911, kardynał prezbiter od 1901. Został pochowany w katedrze wawelskiej w kaplicy pw. Niepokalanego Poczęcia NMP.
Andrzej Stanisław Załuski herbu Junosza (ur. 2 grudnia 1695, zm. 16 grudnia 1758 w Kielcach) – duchowny katolicki, biskup płocki, biskup łucki, biskup chełmiński, biskup krakowski, administrator apostolski diecezji pomezańskiej, w latach 1735-1746 kanclerz wielki koronny. Pochowany w katedrze Wawelskiej.
Kardynał Fryderyk Jagiellończyk (ur. 27 kwietnia 1468 w Krakowie – zm. 14 marca 1503 w Krakowie) – królewicz i książę litewski, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, biskup krakowski. Pochowany jest w Katedrze Wawelskiej w środkowym występie schodów prowadz±cych do ołtarza. Jego grobowiec ozdabia brązowa płyta z wizerunkiem św. Stanisława.
Jan Lutkowic (Lutek) z Brzezia herbu Doliwa (ur. około 1405 Brzezie koło Pleszewa (Wielkopolska), zm. 1471-X-24 Kraków), podkanclerzy koronny, dyplomata. Studiował na wydziale sztuk wyzwolonych, następnie na wydziale prawa Akademii Krakowskiej. Został sekretarzem wielkiego księcia litewskiego Witolda, posłował do Władysława II, Zygmunta Luksemburskiego i mistrza krzyżackiego Pawła Russdorfa. Po śmierci Witolda został sekretarzem Władysława II Jagiełły. Jako nowo mianowany podkanclerzy wziął udział w oblężeniu Malborka, następnie w zawarciu sojuszu z królem czeskim Jerzym z Podiebradu. Podczas obrad rady koronnej zmarł rażony apopleksją. Pochowany w Katedrze Wawelskiej.
Kardynał Bernard Maciejowski herbu Ciołek (ur. 1548 – zm. 19 stycznia 1608 w Krakowie) – biskup łucki i krakowski, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w latach 1606-1608. Był bratankiem biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Nauki pobierał w kolegium jezuickim w Wiedniu. Od 1570 r. chorąży nadworny króla Zygmunta Augusta. W latach 1579-1581 uczestnik wojny z Rosją za panowania Stefana Batorego. Pochowany został w katedrze wawelskiej, w kaplicy Matki Bożej Śnieżnej, gdzie spoczął obok stryja Samuela Maciejowskiego.
Samuel Maciejowski herbu Ciołek (ur. 15 stycznia 1499, zm. 26 października 1550) – biskup chełmski od 1539, płocki od 1541, biskup krakowski od 19 kwietnia 1546 r, mimo objęcia biskupstwa krakowskiego nie oddał urzędu kanclerza wielkiego koronnego. Powodowało to ostrą krytykę ze strony szlachty, oburzonej łączeniem poważnych urzędów w jednym ręku: kanonik krakowski i gnieźnieński, sekretarz wielki koronny od 1537 roku, sekretarz królewski. Przebudował na swoje mauzoleum grobowe kaplicę Matki Boskiej Śnieżnej w katedrze wawelskiej, spoczywa w niej wraz ze swoim bratankiem, również biskupem krakowskim, Bernardem Maciejowskim.
Maurus, także Maur (zm. 5 marca 1118) – biskup Krakowa. Do Polski przybył prawdopodobnie ok. 1105 roku. Biskupem Krakowa został ok. 1110. Nie wiadomo dokładnie, skąd pochodził, jego imię pochodzi zapewne od jego ciemnej karnacji skóry. Ostatnio wielu publicystów i historyków skłania się ku tezie, że był benedyktynem i do Krakowa przybył z Wenecji. Jako biskup Krakowa był bardzo aktywny. Pozostawił wiele śladów swej działalności. Na jego polecenie sporządzono inwentarz biblioteki kapitulnej. Jest to pierwszy w Polsce tego rodzaju katalog, oraz najstarszy na Słowiańszczyźnie. Sporządził też pierwszy inwentarz skarbca katedralnego. Erygował szereg parafii. Między innymi w Pacanowie, pierwszą wiejską, niezwiązaną z podlegającą księciu kasztelanią. Biskup Maurus kontynuował, rozpoczętą przez Władysława Hermana, budowę katedry wawelskiej. Pierwszy etap zakończył w 1115 dokonując poświęcenia dolnego kościoła, krypty św. Leonarda. Zmarł trzy lata później, 5 marca 1118 roku. został pochowany pod posadzką tej krypty, oraz praktycznie zapomniany na przeszło 800 lat. 14 października 1938 roku w trakcie prac konserwatorskich, przypadkowo odkryto jego grobowiec. Znaleziono w nim między innymi pierścień biskupi, kielich i paterę, płytkę ołowianą z wyrytym imieniem MAVRUS EPC, mówiącą o jego śmierci.
Zbigniew Oleśnicki herbu Dębno (ur. 5 grudnia 1389 w Siennie, zm. 1 kwietnia 1455 w Sandomierzu) – biskup krakowski w latach 1423-1455, od 1449 pierwszy kardynał narodowości polskiej, doradca Władysława II Jagiełły i Władysława III Warneńczyka, mówca.Często wyjeżdżał z misjami dyplomatycznymi do papieża i króla Niemiec, Zygmunta Luksemburskiego. Pochowany został w katedrze na Wawelu.
Paweł z Przemankowa herbu Półkozic (? – 1292) – był kanclerzem Bolesława V Wstydliwego w 1262 lub 1263 – 1266, następnie biskup krakowski, obrońca praw i przywilejów duchowieństwa krakowskiego. Toczył spór z księciem, później był w opozycji wobec Leszka Czarnego, uwięziony w 1283, za co księcia obłożono klątwą i interdyktem. Uwolniony, zawarł z Leszkiem ugodę i otrzymał ogromne odszkodowanie. Przeciwnik objęcia w 1288 tronu krakowskiego przez Henryka IV Probusa, więziony w 1290. Był stronnikiem Przemysła II, otrzymał od niego wielkie nadania dla biskupstwa krakowskiego. W 1291 zapraszał Wacława II Czeskiego na tron krakowski i odebrał od niego przywilej gwarantujący prawa stanowe.
Pełka zwany też Fulko (ur. ?, zm. 5 kwietnia 1258) - arcybiskup gnieźnieński od 1232, kanonik krakowski, wiślicki oraz kantor gnieźnieński. O jego pochodzeniu niewiele wiadomo. Według Jana Długosza był szlachcicem herbu Lis, ale nie ma na to dowodów. Przypuszczalnie pochodził z Małopolski. Wiadomo, że jego ojciec niedługo po jego narodzinach wstąpił do

stanu duchownego, co później przyczyniło się do wysuwania wobec Pełki oskarżeń o nieprawe urodzenie. Zarzuty te zostały jednak oddalone przez komisję powołaną przez papieża Honoriusza III.